Trening umiejętność w terapii dialektyczno-behawioralnej

Terapia dialektyczno-behawioralna została stworzona w latach 90. przez Marshę Linehan, pierwotnie dla osób z osobowością borderline (BPD) i przewlekłymi tendencjami samobójczymi. Jej skuteczność udowodniono naukowo, co uczyniło DBT pierwszą działającą metodą w leczeniu BPD. W późniejszych badaniach wykazano, że jest ona skuteczna również w terapii innych zaburzeń osobowości, zaburzeń afektywnych, ADHD, nadużywania substancji psychoaktywnych, zaburzeń odżywiania, zespołu stresu pourazowego i innych. 

DBT to metoda składająca się z czterech trybów:

I. terapii indywidualnej – spotkania Pacjenta/Pacjentki z terapeut(k)ą, zazwyczaj raz w tygodniu,

II. wsparcia telefonicznego – krótkie rozmowy telefoniczne lub wymiany wiadomości, gdy Pacjent(ka):

1. potrzebuje pomocy by zastosować umiejętności lub poradzić sobie z kryzysem,

2. chce pochwalić się sukcesem,

3. kiedy w relacji terapeutycznej pojawiło się jakieś nieporozumienie, które może doprowadzić do opuszczenia kolejnej sesji lub zerwania relacji.

III. spotkania konsultacyjne zespołu terapeutycznego (koleżeńska superwizja, podczas której terapeuci dzielą się między sobą swoimi trudnościami związanymi z pracą i udzielają sobie rad)

IV. grupowego treningu umiejętności

I to właśnie tę ostatnią składową DBT chciałabym omówić dokładniej. Mam nadzieję, że niniejszy artykuł przybliży Czytelnikom ideę treningu umiejętności i pomoże im podjąć decyzję czy ten tryb DBT jest dla nich.

Czym NIE jest trening umiejętności?

Aby zrozumieć na czym polega i jak wygląda trening umiejętności, warto dowiedzieć się czego nie należy się po nim spodziewać.

Mianowicie grupowy trening umiejętności DBT to nie terapia grupowa. Oznacza to, że podczas spotkań nie ma przestrzeni na wnikliwe omawianie sytuacji życiowej każdego z uczestników – to robimy na terapii indywidualnej. Osoby biorące udział w treningu nie interpretują również wzajemnych wypowiedzi ani zachowań, ponieważ kierujemy się zasadą nieosądzania. Nie udzielamy również rad chyba, że ktoś o nie prosi. A jeśli prosimy o rady, jesteśmy gotowe/gotowi je przyjąć, czyli podchodzimy z otwartością do usłyszanych pomysłów.

Czym zatem jest trening umiejętności? 

No więc jest to przestrzeń, w której Uczestnicy i Uczestniczki uczą się nowych sposobów radzenia sobie z trudnościami. Nabywają umiejętności, które najpierw omawiane są przez prowadzących, a następnie ćwiczone praktycznie w sposób indywidualny lub w podgrupach. Niektóre badania wskazują, że sam trening może przynieść lepsze rezultaty niż uczęszczanie jedynie na terapię indywidualną. 

Należy jednak wspomnieć, że na spotkaniach grupy jest również przestrzeń na dzielenie się swoimi doświadczeniami i wątpliwościami, poznawanie nowych perspektyw, co stanowi jedną z głównych wartości treningu grupowego.

Moduły treningu

Trening umiejętności DBT dzieli się na 4 moduły (w przypadku treningu umiejętności młodzieży istnieje jeszcze piąty moduł “Podążanie środkową drogą”, ale o tym innym razem). Każdy z nich skupia się na innym obszarze trudności, z którymi zmagają się nasze Pacjentki/Pacjenci. Ponieważ różnimy się od siebie, oczywistym jest, że nie każdy skorzysta ze wszystkich modułów w równym stopniu, jednak chciałabym zwrócić uwagę na fakt, że często “wiedzieć coś” nie oznacza “umieć to zrobić”, więc nawet jeśli wydaje nam się, że doskonale znamy coś w teorii, warto dać sobie szansę, by nauczyć się to wcielić w życie. Dobrym początkiem dla praktykowania nowych umiejętności może być właśnie trening grupowy.

UWAŻNOŚĆ

Uważność to moduł-baza. Umiejętności z tej części treningu zajmują centralne miejsce w terapii dialektyczno-behawioralnej. W każdym innym module odnosimy się do elementów uważności oraz filozofii za niej stojącej. Dobrze jest odbyć ten trening jako pierwszy, ale nie jest to konieczne.

“Uważność” to świadome i intencjonalne skupienie uwagi na chwili obecnej bez przywiązywania się do niej i bez osądzania tego, co zaobserwujemy. W terapii dialektyczno-behawioralnej Uważność została podzielona na 7 konkretnych umiejętności – każdą z nich można rozwijać za pomocą szeregu ćwiczeń.

Dzięki nim Uczestnicy i Uczestniczki mają szansę zacząć zauważać i opisywać swoje emocje, co sprawi, że łatwiej będzie je regulować. Jak często mówię w gabinecie swoim Pacjentkom i Pacjentom, głównym celem uważności jest to abyśmy to my mieli/miały nasze myśli i emocje, a nie one nas. Innymi słowy, dzięki temu modułowi zwiększamy panowanie nad swoim umysłem poprzez rozwijanie umiejętności koncentracji i odrywania się od swoich myśli, wyobrażeń i doznań. Uważność pomaga również zmniejszyć reaktywność na zdarzenia psychiczne, co oznacza, iż łatwiej będzie nam kontrolować swoje impulsywne reakcje. W tym module uczymy się doświadczać rzeczywistości taką, jaka jest i wyjścia z trybu autopilota, aby być bardziej obecnym/obecną w swoim życiu. 

SKUTECZNOŚĆ INTERPERSONALNA

Jesteśmy istotami społecznymi i nasz dobrostan w dużej mierze zależy od jakości związków jakie tworzymy z innymi ludźmi. W tym module mówimy o tym, jak budować relacje i jak dbać o te już istniejące, poruszamy również temat kończenia relacji destrukcyjnych. Przyglądamy się także naszym przekonaniom (mitom), które mogą to utrudniać. Osoby uczestniczące poznają techniki rozwijające asertywność – proszenia, odmawiania i wyznaczania granic, z poszanowaniem granic innych. Uczymy się dbania o równowagę w relacjach, tak, aby przynosiły one radość nam i naszym bliskim.

REGULACJA EMOCJI

Moduł “Regulacja emocji” rozpoczyna się od dużej dawki psychoedukacji na temat emocji, ponieważ aby regulować emocje musimy umieć je właściwie rozpoznać i rozumieć. Zastanawiamy się również nad mitami na temat emocji, które sprawiają, że ich regulowanie jest jeszcze trudniejsze. Dzięki umiejętnościom z tej części treningu Uczestnicy i Uczestniczki dowiedzą się jak w zdrowy sposób zapobiegać pojawieniu się niepożądanych emocji oraz zmieniać bolesne emocje, jeśli już się pojawiły. Celem tego modułu jest sprawienie by emocje stały się naszymi sprzymierzeńcami, informującymi nas o ważnych rzeczach, a nie wrogami, którzy zatruwają życie.

TOLERANCJA DYSKOMFORTU

Tolerancja dyskomfortu to moduł, który uczy jak poradzić sobie w momentach kryzysu bez pogarszania sytuacji. Podzielony jest na dwie części – “Przetrwanie Kryzysu” i “Akceptacja Rzeczywistości”. Tolerancja dyskomfortu to bardzo ważna część treningu zwłaszcza dla osób doświadczających silnej dysregulacji i/lub angażujących się w zachowania autodestrukcyjne. Na początku uczymy się różnych technik, które pomagają obniżyć napięcie i przetrwać kryzys. W drugiej części modułu Uczestnicy i Uczestniczki uczą się także jak rozwijać w sobie akceptującą postawę wobec nieuniknionych trudności, tak by nie zamieniać bólu – który jest nieodłączną częścią życia – w cierpienie.

Organizacja treningu

W naszym centrum każdy moduł przerabiany jest w ciągu ośmiu dwugodzinnych spotkań, które odbywają się raz w tygodniu. Zapisy na każdy nich są oddzielne. 

Przed spotkaniem każda osoba zaopatrzona zostaje w potrzebne do treningu materiały, zwane przez nas “ulotkami”.

Pierwsze spotkanie ma charakter głównie organizacyjny – omawiane są zasady treningu i założenia leżące u podstaw DBT, Uczestnicy i Uczestniczki poznają się wzajemnie, a prowadzący wprowadzają ich w tematykę modułu. Rozmawiamy także o celach, jakie Osoby uczestniczące chcą osiągnąć. 

Kolejne spotkania rozpoczynają się od krótkiego ćwiczenia uważności (w każdym module). Następnie omawiane jest zadanie domowe – jest to przestrzeń na dzielenie się swoimi refleksjami, trudnościami i sukcesami, które powstały w wyniku praktykowania w codziennym życiu materiału z zajęć, w razie potrzeby trenerzy mogą udzielić wspierających wskazówek lub rozwiać wątpliwości. W późniejszej części spotkań prowadzący przedstawiają nowy materiał, robiąc wprowadzenie teoretyczne, po czym grupa ćwiczy go w praktyce – to moment, któremu towarzyszy dużo dyskusji, wymiana spostrzeżeń i doświadczeń Uczestników i Uczestniczek. Wtedy też pojawia się czas na ćwiczenia w mniejszych podgrupach/parach. Na koniec zadawane jest zadanie domowe, dzięki któremu Uczestniczki i Uczestnicy treningu mają styczność z DBT przez cały tydzień. 

Ostatnie spotkanie często ma charakter podsumowujący cały moduł – trenerzy odpowiadają na pytania grupy, wracają do poszczególnych umiejętności w celu powtórzenia, proszą o feedback dotyczący ich pracy.

Początkowo treningi prowadziliśmy tylko stacjonarnie, w naszym gabinecie w Warszawie. Realia pandemii zmusiły nas jednak do przetestowania formy online, co pokazało nam, że możemy organizować grupy również w takim formacie bez utraty jakości. Tym samym zwiększamy dostępność treningu DBT dla osób spoza większych miast, z czego bardzo się cieszymy.

Zalety treningu umiejętności DBT:

• ✽ szybsze efekty terapii, ponieważ nie tracimy czasu na sesji indywidualnej na naukę umiejętności
• ✽ szansa na przećwiczenie nowych umiejętności w grupie pod okiem trenerów
• ✽ systematyczne ćwiczenie umiejętności dzięki regularnym spotkaniom i zadaniom domowym
• ✽ możliwość wykorzystywania umiejętności na bieżąco do efektywnego radzenia sobie w grupie
• ✽ okazja do poznania nowych osób z podobnymi doświadczeniami i trudnościami oraz do zobaczenia nowych punktów widzenia omawianych tematów
• ✽ szansa na zmniejszenie poczucia samotności i zwiększenie motywacji do zmiany, dzięki interakcji z innymi Uczestnikami/Uczestniczkami