Dobrowolność vs. samowolność, czyli co robić, gdy przesadzamy z odpuszczaniem lub nadmierną kontrolą

Co to jest samowolność?

Kto z nas nie miał w swoim życiu takiego momentu, że pomimo potrzeby realizacji ważnego celu stwierdził: “nie chce mi się, nie robię!”? Albo chciał kontrolować sytuację za wszelką cenę, mimo tego, że zależała ona od czynników zewnętrznych?

Zarówno w jednym jak i drugim przypadku możemy mówić o postawie samowolnej. Może ona być zaobserwowana zarówno, gdy jesteśmy bierni (siedzenie z założonymi rękami, kiedy trzeba coś zrobić), ale też gdy dochodzi do nadmiernej kontroli, co zakłóca efektywność wykonania zadania. O samowolności mówimy też wtedy, gdy widoczne są następujące zachowania:

• Niechęć do znoszenia danej sytuacji

Np. gdy jesteśmy na ważnym dla naszego partnera spotkaniu, które nie do końca się nam podoba, możemy w przypływie silnej emocji stwierdzić: “Mam tego dość! Wychodzę!” i zostawić go bez słowa, co mogłoby w efekcie pogorszyć naszą relację, zachwiać zaufaniem partnera do naszej osoby, zasugerować że nie jesteśmy drużyną itp.

• Niechęć do wprowadzenia potrzebnych zmian

Np. gdy wciąż ograniczamy się do mówienia partnerowi: “Znowu nie wyniosłeś śmieci!”, licząc na to, że tym razem zmieni swoje zachowanie, pomimo faktu, że taka strategia nie była skuteczna w przeszłości.

• Poddawanie się

Np. gdy po jednej nieudanej dla nas próbie rozmowy z partnerem, stwierdzamy, że już nigdy więcej nie warto do tego wracać.

• Przeciwieństwo robienia tego, co jest skuteczne

Np. gdy zamiast pouczenia się do egzaminu, wybieramy ulubiony serial.

• Próba naprawiania każdej sytuacji

Np. ciągłe wyręczanie partnera, co w dłuższej perspektywie czasowej może doprowadzić do wypalenia w relacji.

• Chęć kontrolowania wszystkiego

Np. dzwonienie do partnera kilkadziesiąt razy dziennie, by upewnić się, że wszystko jest ok.

• Skupianie się tylko na sobie i na swoich zachciankach

Np. gdy wciąż upieramy się, aby to nasze plany na weekend były realizowany, nie zwracając uwagi na potrzeby innych.

• Rozgoryczenie lub chowanie urazy

Np. gdy przez wiele dni decydujemy się na to, by nie odzywać się do partnera jako kara, za drobne przewinienie czy nieuważność.

Co to jest dobrowolność?

W przeciwieństwie do samowolności, dobrowolność jest postawą, którą cechuje całkowita otwartość na doświadczenie danej chwili i robienie tego, co jest akurat najbardziej potrzebne w danej sytuacji. Ważne jest przy tym to, by robić to z pełnym zaangażowaniem i bez ociągania się. Dobrowolność jest również ściśle powiązana z nasłuchiwaniem swojego Mądrego Umysłu i postępowaniem zgodnie z jego wskazówkami. Jest to również postępowanie ze świadomością naszego wzajemnego powiązania z innymi ludźmi, ale też z całym wszechświatem. Z terminem dobrowolności są związane takie zachowania, jak:

• – Akceptacja obecnego stanu rzeczy (niemylona jednak np. z aprobatą więcej w artykule o Radykalnej Akceptacji)
  

• – Reagowanie w sposób skuteczny
  

• – Koncentracja na potrzebach własnych, ale też innych osób
  

• – Doświadczanie życia całym sercem
  

• – Reagowanie zgodne z Mądrym Umysłem
  

Jak zamieniać samowolność w dobrowolność?

1. Obserwowanie samowolności – najpierw musimy nauczyć się rozpoznawać, że zachowujemy się samowolnie. W tym celu warto ćwiczyć uważność, obserwowanie swoich odczuć z ciała, emocji, myśli i impulsów. Gdy ją zauważysz, powiedz sobie: “Pojawiła się samowolność”.
2. Radykalna Akceptacja samowolności – następnie ćwicz Radykalną Akceptację faktu, że w tej chwili pojawiła się samowolność. Zaprzeczanie jej nie rozwiąże problemu, musimy przyjąć aktualny stan, nie ma sensu z nim walczyć. Nie zwalczymy samowolności samowolnością.
3. Nastawienie umysłu – następnie ćwicz nastawianie umysłu na akceptację i dobrowolność, tak aby doświadczać rzeczywistości taką, jaka jest.
4. Półuśmiech i otwarta postawa – pomocne może być przy tym rozluźnienie mięśni twarzy, lekkie uniesienie kącików ust do góry i skierowanie dłoni grzbietami do dołu.
5. Zadanie sobie pytania: “Jakie jest zagrożenie?” – samowolność często jest związana z przewidywaniem jakiegoś niebezpieczeństwa. Warto tutaj sprawdzić fakty, czy nie dochodzi tu do katastrofizowania lub nie pojawiają się inne zniekształcenia poznawcze. Pomocne mogą być też tutaj inne umiejętności DBT, np. rozwiązywanie problemów lub budowanie sprawności.

Podsumowując, dobrowolność jest postawą aktywnego uczestniczenia w swoim własnym życiu i rzeczywistości. Jest tym, co potrzebne, by poradzić sobie z trudnościami i wyzwaniami jakie natrafiamy na swojej życiowej drodze.