Terapia dialektyczno-behawioralna została stworzona w latach 90. przez Marshę Linehan, pierwotnie dla osób z osobowością borderline (BPD) i przewlekłymi tendencjami samobójczymi. Jej skuteczność udowodniono naukowo, co uczyniło DBT pierwszą działającą metodą w leczeniu BPD. W późniejszych badaniach wykazano, że jest ona skuteczna również w terapii innych zaburzeń osobowości, zaburzeń afektywnych, ADHD, nadużywania substancji psychoaktywnych, zaburzeń odżywiania, zespołu stresu pourazowego i innych.
DBT to metoda składająca się z czterech trybów: terapii indywidualnej (spotkania Pacjent(k)a z terapeut(k)ą raz w tygodniu), wsparcia telefonicznego (krótkie rozmowy telefoniczne lub wymiany wiadomości, gdy Pacjent(ka) potrzebuje pomocy by zastosować umiejętności lub poradzić sobie z kryzysem, ale też gdy chce pochwalić się sukcesem albo kiedy w relacji terapeutycznej pojawił się kwas), spotkania konsultacyjne zespołu terapeutycznego (koleżeńska superwizja, gdzie terapeuci dzielą się między sobą swoimi trudnościami związanymi z pracą) oraz grupowego treningu umiejętności. I to właśnie tę ostatnią składową DBT chciałabym omówić dokładniej. Mam nadzieję, że niniejszy artykuł przybliży Czytelnikom ideę treningu umiejętności i pomoże im podjąć decyzję czy ten tryb DBT jest dla nich.
Czym NIE jest trening umiejętności?
Aby zrozumieć na czym polega i jak wygląda trening umiejętności, warto dowiedzieć się czego nie należy się po nim spodziewać.
Mianowicie grupowy trening umiejętności DBT to nie terapia grupowa. Oznacza to, że podczas spotkań nie ma przestrzeni na wnikliwe omawianie sytuacji życiowej każdego z uczestników – to robimy na terapii indywidualnej. Osoby biorące udział w treningu nie analizują również wzajemnych wypowiedzi ani zachowań, ponieważ kierujemy się zasadą nieosądzania. Nie udzielamy również rad chyba, że ktoś o nie prosi. A jeśli prosimy o rady, jesteśmy gotowe/gotowi je przyjąć, czyli podchodzimy z otwartością do usłyszanych pomysłów.
Czym zatem jest trening umiejętności?
No więc jest to przestrzeń, w której Uczestnicy i Uczestniczki uczą się nowych sposobów radzenia sobie z trudnościami. Nabywają umiejętności, które najpierw omawiane są przez prowadzących, a następnie ćwiczone praktycznie w sposób indywidualny lub w podgrupach. Niektóre badania wskazują, że sam trening może przynieść lepsze rezultaty niż uczęszczanie jedynie na terapię indywidualną.
Należy jednak wspomnieć, że na spotkaniach grupy jest również dużo przestrzeni na dzielenie się swoimi doświadczeniami i wątpliwościami, poznawanie nowych perspektyw, co stanowi jedną z głównych wartości treningu grupowego.
Moduły treningu
Trening umiejętności DBT dzieli się na 4 moduły (w przypadku treningu umiejętności młodzieży istnieje jeszcze piąty moduł “Podążanie środkową drogą”, ale o tym innym razem). Każdy z nich skupia się na innym obszarze trudności, z którymi zmagają się nasze Pacjentki/Pacjenci. Ponieważ różnimy się od siebie, oczywistym jest, że nie każdy skorzysta ze wszystkich modułów w równym stopniu, jednak chciałabym zwrócić uwagę na fakt, że często “wiedzieć coś” nie oznacza “umieć to zrobić”, więc nawet jeśli wydaje nam się, że doskonale znamy coś w teorii, warto dać sobie szansę, by nauczyć się to wcielić w życie. Dobrym początkiem dla praktykowania nowych umiejętności może być właśnie trening grupowy.
UWAŻNOŚĆ
Uważność to moduł-baza. Umiejętności z tej części treningu zajmują centralne miejsce w terapii dialektyczno-behawioralnej. Zalecane jest, aby moduł ten odbyć w pierwszej kolejności ze względu na to, iż stanowi podstawę i oparcie wszystkich kolejnych. Krótko mówiąc, elementy uważności oraz filozofia za nią stojąca są wykorzystywane w każdej umiejętności DBT.
“Uważność” to świadome i intencjonalne skupienie uwagi na chwili obecnej bez oceniania i bez przywiązywania się do niej. W terapii dialektyczno-behawioralnej ten szeroki i uniwersalny koncept został podzielony na konkretne umiejętności – każdą z nich można rozwijać za pomocą szeregu ćwiczeń zaproponowanych przez Marshę Linehan w materiałach dla osób biorących udział w treningu i omówionych przez trenerów grupy.
Dzięki nim Uczestnicy i Uczestniczki mają szansę zacząć zauważać i obserwować swoje emocje, co sprawi, że łatwiej będzie je regulować. Jak często mówię w gabinecie swoim Pacjentkom i Pacjentom, głównym celem uważności jest to abyśmy to my mieli/miały nasze myśli i emocji, a nie one nas. Innymi słowy, dzięki temu modułowy zwiększamy panowanie nad swoim umysłem poprzez rozwijanie umiejętności koncentracji i odrywania się od swoich myśli, wyobrażeń i doznań. Uważność pomaga również zmniejszyć reaktywność na zdarzenia psychiczne, co oznacza, iż łatwiej będzie nam kontrolować swoje impulsywne reakcje. W tym module uczymy się doświadczać rzeczywistości taką, jaka jest i wyjścia z trybu autopilota, aby być bardziej obecnym/obecną w swoim życiu.
SKUTECZNOŚĆ INTERPERSONALNA
“Skuteczność interpersonalna” to moduł poświęcony relacjom i naszemu funkcjonowaniu w społeczeństwie. Stawiamy w nim czoła własnym przekonaniom (mitom) o tym, jacy/jakie powinniśmy/powinnyśmy być, a które utrudniają nam życie wśród ludzi.
Ta część treningu uczy asertywności, a więc proszenia, odmawiania, stawiania granic. Uczestnicy/uczestniczki uczą się tego jak dbać o aktualne relacje, budować nowe i kończyć destrukcyjne. W tym module poruszany jest także temat dotyczący szeroko rozumianej równowagi w relacjach.
REGULACJA EMOCJI
Moduł “Regulacja emocji” rozpoczyna się od dużej dawki psychoedukacji na temat emocji, ponieważ aby regulować emocje musimy umieć je właściwie rozpoznać i rozumieć. Zastanawiamy się również nad mitami na temat emocji, które sprawiają, że ich regulowanie jest jeszcze trudniejsze. Dzięki umiejętnościom z tej części treningu Uczestnicy i Uczestniczki dowiedzą się jak w zdrowy sposób zapobiegać pojawieniu się niepożądanych emocji oraz zmieniać bolesne emocje, jeśli już się pojawiły. Celem tego modułu jest sprawienie by emocje stały się naszymi sprzymierzeńcami, informującymi nas o ważnych rzeczach, a nie wrogami, którzy zatruwają życie.
PRZETRWANIE KRYZYSU / AKCEPTACJA RZECZYWISTOŚCI
“Przetrwanie kryzysu / akceptacja rzeczywistości” to moduł, który uczy jak poradzić sobie w momentach kryzysu bez ich pogarszania. Jest to bardzo ważna część treningu zwłaszcza dla osób doświadczających silnej dysregulacji i angażujących się w zachowania autodestrukcyjne. W tym module Uczestnicy i Uczestniczki uczą się także jak rozwijać w sobie akceptującą postawę wobec nieuniknionych trudności, tak by nie zamieniać bólu, który jest nieodłączną częścią życia w cierpienie.
Organizacja treningu
W naszym centrum każdy moduł przerabiany jest w ciągu ośmiu dwugodzinnych spotkań, które odbywają się raz w tygodniu. Zapisy na każdy nich są oddzielne.
Przed spotkaniem każda osoba zaopatrzona zostaje w potrzebne do treningu materiały, zwane przez nas “ulotkami”.
Pierwsze spotkanie ma charakter głównie organizacyjny – omawiane są zasady i założenia treningu, Uczestnicy i Uczestniczki poznają się wzajemnie, a prowadzący wprowadzają ich w tematykę modułu, ustalając również cele, jakie Osoby uczestniczące chcą osiągnąć.
Kolejne spotkania rozpoczynają się od krótkiego ćwiczenia uważności, które służą wprowadzeniu zgromadzonych w stan skupienia na zajęciach. Następnie omawiane jest zadanie domowe – jest to przestrzeń na dzielenie się swoimi refleksjami, trudnościami i sukcesami, które powstały w wyniku praktykowania w codziennym życiu materiału z zajęć, w razie potrzeby trenerzy mogą udzielić wspierających wskazówek lub rozwiać wątpliwości. W późniejszej części spotkań prowadzący przedstawiają nowy materiał, robiąc wprowadzenie teoretyczne, po czym grupa ćwiczy go w praktyce – to moment, któremu towarzyszy dużo dyskusji, wymiana spostrzeżeń i doświadczeń Uczestników i Uczestniczek. Wtedy też pojawia się czas na ćwiczenia w mniejszych podgrupach/parach. Na koniec zadawane jest zadanie domowe, dzięki któremu Uczestniczki i Uczestnicy treningu mają styczność z DBT przez cały tydzień.
Ostatnie spotkanie często ma charakter podsumowujący cały moduł – trenerzy odpowiadają na pytania grupy, wracają do poszczególnych umiejętności w celu powtórzenia, proszą o feedback dotyczący ich pracy.
Początkowo treningi prowadziliśmy tylko stacjonarnie, w naszym gabinecie w Warszawie. Realia pandemii zmusiły nas jednak do przetestowania formy online, co pokazało nam, że możemy organizować grupy również w takim formacie bez utraty jakości. Tym samym zwiększamy dostępność treningu DBT dla osób spoza większych miast, z czego bardzo się cieszymy.
Zalety treningu umiejętności DBT:
- ✽ szybsze efekty terapii, ponieważ nie tracimy czasu na sesji indywidualnej na naukę umiejętności
- ✽ szansa na przećwiczenie nowych umiejętności w grupie pod okiem trenerów
- ✽ systematyczne ćwiczenie umiejętności dzięki regularnym spotkaniom i zadaniom domowym
- ✽ możliwość wykorzystywania umiejętności na bieżąco do efektywnego radzenia sobie w grupie
- ✽ okazja do poznania nowych osób z podobnymi doświadczeniami i trudnościami oraz do zobaczenia nowych punktów widzenia omawianych tematów
- ✽ szansa na zmniejszenie poczucia samotności i zwiększenie motywacji do zmiany, dzięki interakcji z innymi Uczestnikami/Uczestniczkami