Uważność w podejściu DBT to nauka konkretnych umiejętności. Dzielimy je na umiejętności „CO” (co robimy, gdy ćwiczymy uważność) i są to: obserwowanie, opisywanie i uczestniczenie. Mamy również umiejętności „JAK” (jak ćwiczymy uważność): nieosądzająco, skupiając się na jednej rzeczy i skutecznie. Wszystko to ćwiczymy po to, aby nauczyć się kontrolować nasz umysł i zwiększać swój ogólny dobrostan. Korzyści z praktykowania uważności jest wiele więcej, co potwierdzają liczne badania. (ale to temat na osobny artykuł). W DBT podkreślamy też, że te umiejętności mają pomóc nam w dotarciu do naszej wrodzonej mądrości, którą określamy mianem mądrego umysłu. W dzisiejszym wpisie omówię tę fundamentalną dla DBT koncepcję.
Trzy stany umysłu
W DBT mówimy o trzech stanach umysłu: umyśle racjonalnym, emocjonalnym i mądrym umyśle. Każda z tych części jest nam potrzebna. Problem zaczyna się wtedy, gdy emocjonalny lub racjonalny umysł przejmują nad nami kontrolę. Przyjrzyjmy się teraz każdemu z nich.
Umysł racjonalny
Racjonalny umysł jest chłodny, analityczny, kalkulujący. To rozum, który nie jest równoważony emocjami czy wartościami. Gdy jesteśmy w stanie racjonalnego umysłu rządzi nami logika, pragmatyzm, fakty – emocje nie grają żadnej roli. Oczywiście, tak jak wspominałam, również ta racjonalna część jest nam potrzebna. Bez niej nie mielibyśmy rozwoju nauki, intelektualnych dyskusji, ludzie nie mogliby budować domów, dróg czy rozwiązywać problemów.
Niestety, racjonalny umysł może nam również przysporzyć problemów, ponieważ całkowicie odrzuca emocje i pragnienia. Trudno jest nawiązywać i utrzymywać wartościowe relacje bez komponentu emocjonalnego. Właściwie, jest to niemożliwe. Gdybyśmy pozostawali cały czas tylko w tym stanie umysłu, nie zakochiwalibyśmy się i nie tworzyli żadnych bliskich relacji. Dotyczy to nie tylko relacji romantycznych, ale w zasadzie każdej międzyludzkiej interakcji. Skrajnym przykładem osoby pozostającej w stanie racjonalnego umysłu jest wynajęty płatny zabójca, metodycznie i spokojnie planujący kolejne kroki zbrodni.
Umysł emocjonalny
Emocjonalny umysł to przeciwieństwo umysłu racjonalnego. Jest gorący, porywczy. W tym stanie rządzą nami tylko emocje, pragnienia i potrzeby. Nie są w żadnym stopniu równoważone rozumem. I tutaj znowu, nie jest tak, że ten stan jest czymś wyłącznie negatywnym. Emocjonalny umysł może być przyczyną aktów wielkiej odwagi czy współczucia. Skrajne emocje bywały paliwem dla heroicznych czynów czy bohaterskich zrywów, które nieraz powodowały przemiany kulturowe lub zapobiegały osobistym tragediom (np. osoby ratujące bliskich z pożaru).
Niestety, niektóre osoby, zwłaszcza z problemem regulacji emocji, przeżywają więcej intensywnych emocji i emocjonalny umysł wyjątkowo często przejmuje nad nimi kontrolę. Działają wtedy nieskutecznie. Nieskuteczne działanie to takie, którego skutki krótkoterminowe mogą być pozytywne (np. ulga po samouszkodzeniu się), ale długoterminowo są niekorzystne i niosą za sobą negatywne konsekwencje. Problem pojawia się również wtedy, gdy emocje nie pasują do faktów i są na tyle bolesne, że dezorganizują życie. Czasami silne emocje mogą powodować „wyłączenie się”, stany dysocjacyjne – osoba może sprawiać wrażenie spokojnej, opanowanej, gdy w rzeczywistości jest kontrolowana przez emocjonalny umysł.
Umysł emocjonalny, a silne emocje
Ważną kwestią jest rozróżnienie silnych emocji od emocjonalnego umysłu. To nie jest to samo. Często przeżywamy silne emocje bez utraty kontroli. Trzymanie na rękach noworodka czy wiadomość o śmierci bliskiej osoby mogą wywołać silne emocje. O emocjonalnym umyśle mówimy tylko wtedy, gdyby te uczucia wyparły rozum i skuteczność oraz przejęły całkowitą kontrolę nad nami.
MĄDRY UMYSŁ
I w końcu mądry umysł. Jest on syntezą przeciwieństw – omówionych wyżej stanów. Co bardzo ważne, każdy ma mądry umysł! Niektórzy po prostu go nie doświadczyli lub nie zdają sobie z tego sprawy. Nikt nie ma też możliwości pozostawać w tym stanie cały czas, choć jest on pożądany. Mądry umysł to nie tylko połączenie naszej emocjonalnej i racjonalnej części, to coś więcej. Niektórzy określają go jako pewien rodzaj intuicji, wewnętrznej mądrości i spokoju. Gdy jesteśmy w tym stanie, doskonale wiemy, co jest dla nas korzystne w długoterminowej perspektywie. Decyzje płynące z mądrego umysłu, nie zawsze muszą nam się jednak podobać. Zwłaszcza, gdy ten emocjonalny podpowiada nam, aby pójść za impulsem i uzyskać natychmiastowa nagrodę.
Mądry umysł – jak go odnaleźć?
Niektórzy doświadczają mądrego umysłu jako konkretnego miejsca w ciele. Może to być brzuch, klatka piersiowa lub miejsce na czole pomiędzy oczami. Czasami można znaleźć to miejsce śledząc swój oddech.
Niekiedy trudno znaleźć mądry umysł, łatwo go też pomylić z emocjonalnym, ponieważ silne emocje mają to do siebie, że bardzo mocno chcemy podążać za impulsem, jaki ze sobą niosą. Pewnie zdarzyło Wam się w silnej złości być przekonanym o własnej racji, tak, że niewiele do Was docierało? To może być właśnie emocjonalny umysł, który „udaje” mądry i podpowiada nam rozwiązania, które są skuteczne tylko na krótką metę. Warto o tym pamiętać.
Mądry umysł jest drogą do celu. Celem jest postępować zgodnie ze swoimi wartościami, swoim najlepszym interesem i być na właściwym torze, nie dając się kontrolować naszym nastrojom. W mądrym umyśle mamy poczucie, że dokonujemy dobrego wyboru i to poczucie płynie z głębi, a nie z naszego aktualnego stanu emocjonalnego. Prosty przykład na działanie mądrego umysłu w życiu codziennym: wyobraźcie sobie, że wybieracie się na ważną rozmowę o pracę. Wsiadacie do autobusu, a tam ogromny tłok, nieprzyjemne zapachy, gorąco. Robi Wam się słabo. Każdemu z nas pewnie coś podobnego się kiedyś przytrafiło. Wiecie również, że następny autobus jest za 40 minut i jeśli teraz wysiądziecie, to spóźnicie się na rozmowę. Zamiast się frustrować, załamywać i w efekcie wysiąść – można poprosić kogoś, aby ustąpił nam miejsce, poćwiczyć uważność lub odwracanie uwagi i jakoś dotrzeć do celu. To byłoby skuteczne działanie z mądrego umysłu – cel długoterminowy jest w tym przypadku ważniejszy, niż uzyskanie chwilowej ulgi. Oczywiście, nie wszystkie życiowe sytuacje są tak proste. Mądry umysł może nam pomóc również w bardziej skomplikowanych kwestiach, np. przy podejmowaniu decyzji o zakończeniu lub pozostaniu w relacji, wyborze drogi życiowej, etc.
Mądry umysł – praktyka
Dotarcie do mądrego umysłu może wymagać praktyki. Oto kilka pomysłów, jak możecie go ćwiczyć:
- wdychanie słowa „mądry” i wydychanie słowa „umysł” podczas medytacji
- zadawanie sobie pytania: „czy to mądry umysł?” podczas spokojnego oddychania w pozycji medytacyjnej
- wyobrażanie sobie siebie jako odłamka kamienia w jeziorze i spokojnego opadania na dno – nagrałam krótką medytację, którą możecie odtworzyć (niektórym osobom łatwiej jest w ten sposób ćwiczyć): MĄDRY UMYSŁ – MEDYTACJA
W którym stanie umysłu najczęściej się znajdujecie? Czy któryś z nich kiedyś przeszkodził Wam w skutecznym działaniu? Podzielcie się z nami swoim doświadczeniem 🙂
Powodzenia w poszukiwaniu swojej wewnętrznej mądrości!
Maria
Literatura:
Linehan, M.M. (2015). Terapia dialektyczno-behawioralna (DBT), Trening umiejętności. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego