Zaburzenia osobowości a płeć – czy płeć ma znaczenie?

Natrafiłam ostatnio na świetny artykuł, którego celem było podsumowanie kilku największych badań ostatnich lat, dotyczących różnić między płciami w przebiegu i rozpowszechnieniu poszczególnych zaburzeń osobowości. To niezwykle ciekawy i godny zgłębiania temat, który może przybliżyć nas do lepszego zrozumienia tej dziedziny psychologii. W porównaniu uwzględniono między innymi badania populacji wykonane na potrzeby najnowszej edycji DSM5. Chciałabym przedstawić w podsumowaniu wiedzę którą zebrałam – i spróbować odpowiedzieć na pytania, które często stawiają sobie nie tylko terapeuci, ale też pacjenci. Na które zaburzenia osobowości częściej cierpią kobiety, a na które mężczyźni? Czy rzeczywiście można to zmierzyć? Czy konkretne osobowości mogą przejawiać się inaczej, w zależności od płci?

Zaburzenia osobowości a stereotypy

Kobiety są powszechnie odbierane jako bardziej emocjonalne, wrażliwe i skłonne do poświęceń niż mężczyźni, którym przypisuje się większą asertywność i „gruboskórność”. W rezultacie, wiele razy w literaturze oceniano osobowość borderline, histrioniczną i zależną jako typowo kobiece, podczas gdy za męskie uznawano głównie osobowość antyspołeczną i paranoiczną. Zjawisko stereotypizacji zasiewa niestety ziarno niepewności co do rzeczywistej częstości występowania konkretnych osobowości. Proces diagnozy może bowiem również ulegać stereotypom – co sprzyja albo nadmiernemu diagnozowaniu (przediagnozowanie – overdiagnosis), albo ignorowaniu niektórych objawów, w zależności od płci badanego. Zaburzenie osobowości może też objawiać się nieco inaczej u kobiet i inaczej u mężczyzn. Dodatkowym problemem jest również to, że mimo iż powoli zmienia się ten trend i mężczyźni coraz częściej pojawiają się w gabinetach psychologa, to nadal większość szukających pomocy psychologicznej stanowią kobiety. Wiele osób wciąż pozostaje niezdiagnozowanych. Częstotliwość diagnozowania danego zaburzenia niekoniecznie oznacza faktyczny odsetek. Warto o tym pamiętać i zachować otwarty umysł!

Osobowość Borderline

Nie ma jak dotąd wyraźnej zgodności co do tego, czy borderline jest osobowością typowo „kobiecą”. Niektóre badania wykazują przewagę nawet 3:1 w stosunku do mężczyzn,  inne nie wykazują znaczącej różnicy w występowaniu. Ponieważ BPD jest przede wszystkim zaburzeniem regulacji emocji, kobiety są z większą pewnością diagnozowane w tym kierunku, ponieważ uwarunkowania kulturowe sprawiły, że to one wyrażają swoje emocje bardziej otwarcie. Nie oznacza to w żadnym wypadku, że te same emocje nie ujawniają się u mężczyzn – są natomiast inaczej przez nich wyrażane, co może powodować trudności diagnostyczne. Jak dowiodły badania, występują istotne różnice w przejawianiu konkretnych cech BPD między płciami: kobiety częściej cierpią z powodu wewnętrznej pustki, częściej dokonują samouszkodzeń i prób samobójczych, a ich nastrój zmienia się częściej. Mężczyźni natomiast wykazują większą impulsywność, skłonność do poszukiwania silnych wrażeń i angażowania się w używki (alkohol, narkotyki). Trzeba pamiętać, że borderline współwystępuje też z innymi zaburzeniami osobowości – wśród kobiet wykazano, że najczęściej jest to osobowość zależna, a wśród mężczyzn – antyspołeczna.

Osobowość antyspołeczna

Wg dużego badania na grupie 23 000 więźniów z dwunastu krajów, aż 50% osadzonych mężczyzn spełniło kryteria osobowości antyspołecznej, podczas gdy tylko 20% kobiet mogłoby otrzymać taką samą diagnozę. Między innymi na podstawie tych wyników, stwierdzono ostatecznie przewagę męską aż 3:1. Czy jednak można z całą pewnością stwierdzić, że antyspołeczność jest domeną mężczyzn? Problem ten jest obecnie szeroko dyskutowany, ze względu na różnice w przejawianiu tej osobowości u kobiet. Istnieją teorie mówiące o tym, że tak naprawdę APD może występować u kobiet równie często. Skąd więc takie różnice? Antyspołeczność u kobiet charakteryzuje się mniejszą skłonnością do przemocy i rzadszym angażowaniem się w przestępstwa z interwencją policji. Najczęściej występują problemy takie jak nieodpowiedzialność w pracy, nieuczciwość finansowa, porzucenie rodziny, wykorzystywanie innych do swoich celów, zachowania manipulacyjne. Przejawianie tej osobowości u kobiet może nie być tak wyraźne jak u mężczyzn, którzy w tej grupie częściej dopuszczają się poważnych przestępstw kryminalnych (co może wyjaśniać ich przewagę w grupie więźniów) i są bardziej skłonni do impulsywnej agresji. A co z wydarzeniami z przeszłości i środowiskiem społecznym? Okazuje się, że kobiety zdiagnozowane jako APD, częściej doświadczały w dzieciństwie zaniedbania, przemocy emocjonalnej i seksualnej. Chłopcy natomiast wcześniej wykazywali znamiona przyszłego zaburzenia, pod postacią zaburzeń zachowania w wieku dziecięcym (agresja, nieprzestrzeganie norm, dokuczanie innym dzieciom, nieprzestrzeganie granic). Istnieją też różnice we współwystępowaniu z innymi zaburzeniami – u kobiet często współwystępują inne zaburzenia osobowości, najczęściej borderline i histrioniczna, a także zaburzenia nastroju. Obie płcie są natomiast bardzo narażone na uzależnienie od alkoholu i narkotyków – odsetek występowania uzależnień w tej grupie jest bardzo wysoki, niezależnie od płci.

Osobowość schizotypowa

Większość badań wykazała, że schizotypia jest nieco częściej rozpoznawana u mężczyzn, niż u kobiet. Mężczyźni w tej grupie częściej wykazują takie cechy jak wycofanie społeczne, zaburzenia ekspresji emocji (spłycenie emocjonalne), brak odczuwania przyjemności, niska motywacja i objawy depresyjne, występują u nich też uzależnienia. Zdarza się, że są dodatkowo diagnozowani jako osoby antyspołeczne. Kobiety natomiast doświadczają większej ilości objawów paranoicznych, niezwykłych doznań cielesnych i zmysłowych, silniejszego lęku społecznego. Może współwystępować choroba afektywna dwubiegunowa, PTSD, zaburzenia lękowe i fobie specyficzne, a ze względu na większe nasilenie urojeń odnoszących, często diagnozuje się też osobowość paranoiczną.

Osobowość zależna

Rozpoznawana jest w większości u kobiet. Niektórzy badacze uważają, że może mieć to związek z niechęcią do przyznawania takich potrzeb u mężczyzn, nawet jeśli się pojawiają. Sposób wychowywania dziewczynek i akceptacja kobiecych cech zależnych w  społeczeństwie, pomaga kobietom w wyrażaniu rzeczywistych potrzeb tego typu. W rezultacie, procent zdiagnozowanych kobiet zależnych w populacji jest wyższy.

Osobowość narcystyczna

Nazywana przez wielu „osobowością naszych czasów”, osobowość narcystyczna częściej diagnozowana jest u mężczyzn. Narcystyczni mężczyźni wykazują większą niż kobiety skłonność do nadużywania alkoholu i środków psychoaktywnych, za to kobiety częściej cierpią z powodu depresji i zaburzeń lękowych, często spotyka się też u nich współwystępowanie z osobowością borderline.

Osobowość unikająca

Mimo że przeprowadzone były badania wskazujące na znacznie wyższy odsetek unikających kobiet niż mężczyzn, większość badań nie wykazuje różnic w rozpowszechnieniu. Co ciekawe, zauważono ważną ciekawostkę biologiczną – kobiety z osobowością unikającą wykazują zwiększoną wrażliwość układu współczulnego, który odpowiedzialny jest zarządzanie stresem w naszym organizmie. Wiąże się to z wyższym poziomem kortyzolu we krwi, który nazywamy hormonem stresu. Oznacza to, że unikające kobiety częściej znajdują się w stanie napięcia, który czasem określamy jako stan „walcz lub uciekaj!”. U mężczyzn nie zaobserwowano tego zjawiska.

Osobowość obsesyjno-kompulsyjna

Częściej spotykana jest u panów. Może mieć to związek z konkretnymi cechami tej osobowości, takimi jak upór, sztywność myślenia, analityczność, zaabsorbowanie regułami i zasadami. Cechy te są zwykle społecznie akceptowane u mężczyzn. Również przy tej osobowości odkryto ciekawy fakt biologiczny – mężczyźni z OCPD wykazują zmniejszoną aktywność układu parasympatycznego, który pozwala organizmowi na powrót do stanu harmonii po stresowym „wzburzeniu”.  Jednocześnie ich poziom kortyzolu jest bardziej podwyższony w sytuacjach stresu społecznego. Układ ten może powodować chęć uporządkowania swojego otoczenia i trzymania się sprawdzonych zasad, ze względu na dużą trudność w przetwarzaniu stresu. U kobiet z OCPD nie zauważono tej prawidłowości.

Osobowość histrioniczna

Chociaż niektóre doniesienia wyraźnie zaznaczają dominację kobiecą w tej grupie, istnieje spora ilość badań które jej nie wykazują. Ciężko więc stwierdzić jednoznacznie, czy rzeczywiście możemy uznać osobowość histrioniczną za problem kobiecy, co może wydawać się zaskakujące i niespodziewane. Istnieje w tym przypadku duży problem polegający na stronniczości i tendencyjności diagnozy, a także na nasileniu objawów – u kobiet cechy osobowości histrionicznej są bardziej wyraźne, dosłowne i nasilone niż u mężczyzn. Kobiety wykazują większą dramatyczność, seksualizowanie swojej osoby, większą barwność i płytkość emocji, podczas gdy u mężczyzn często spotyka się objawy hipochondryczne i poszukiwanie uwagi poprzez angażowanie się w romanse, co może być łatwo mylone z innymi zaburzeniami.

Osobowość schizoidalna i paranoiczna

Doczekały się najmniejszej ilości rzetelnych danych. Nie wiemy póki co, czy istnieją jakiekolwiek różnice w przejawianiu się tych osobowości zależnie od płci. Obie z nich nieznacznie częściej rozpoznawane są u mężczyzn.

Wnioski? 🙂

Wydaje się, że większe znaczenie w badaniu różnic mają różnice w objawach, niż sam odsetek diagnozowanych. Udowodniono, że diagnoza może ulegać wpływom kulturowym i stereotypowym, dlatego należy zachować ostrożność w nazywaniu konkretnych osobowości „kobiecymi” lub „męskimi”. Warto jednak wiedzieć, że dwie osoby z tą samą diagnozą mogą zachowywać się inaczej i że na tej podstawie nie można wykluczyć takiego samego rozpoznania. Czasem, jak widać, wystarczy różna płeć.

Martyna

Źródło: Schulte Holthausen, B., & Habel, U. (2018). Sex Differences in Personality Disorders. Current Psychiatry Reports, 20(12).